Truyện trinh thám tâm lý tập trung vào câu chuyện, vào chiều sâu quanh co của tâm trí con người, lựa chọn và xung đột đạo đức; sợ hãi và lo lắng thúc đẩy tâm lý căng thẳng của nhân vật theo những cách không thể đoán trước. Các nhân vật khám phá các động lực tâm lý xảo quyệt (thường bị rối loạn) của người khác - và đặt câu hỏi về sự ổn định cảm xúc của chính họ.

Suốt nhiều thế kỷ qua, con người luôn hứng thú với tội ác và tìm cách cắt nghĩa tội ác được sinh ra từ đâu? Chính vì vậy, chúng ta không ngừng đào sâu với hi vọng khám phá ra được điểm tận cùng của con người. Tâm lý học ra đời từ đó và dần dần len lỏi vào đời sống của chúng ta hàng ngày.

Đối với công tác điều tra, tâm lý học trở thành một "đòn" đặc biệt để truy tìm ra chân tướng của kẻ phạm tội. Xét cho cùng đấu dũng không mệt bằng đấu trí. Nhất là với những tên tội phạm nguy hiểm, có trí tuệ cao, việc sử dụng bạo lực hay các chứng cớ buộc tội là rất khó.

Yếu tố tâm lý học được đưa vào tiểu thuyết trinh thám từ rất lâu. Thế nhưng, để phát triển rực rỡ trở thành một thể loại thì phải đến khi bộ môn Tâm lý học ra đời, trong đó có tâm lý học tội phạm. Khác với tiểu thuyết trinh thám cổ điển nhấn mạnh vào yếu tố suy luận, tiểu thuyết tội phạm hình sự nhấn mạnh vào quá trình điều tra dựa vào pháp y và pháp chứng. Trọng tâm của tiểu thuyết tâm lý chính là đi sâu vào khai thác tâm lý của nhân vật. Nó nhấn mạnh các trạng thái tinh thần của các nhân vật: nhận thức, suy nghĩ, bóp méo và đấu tranh chung để nắm bắt thực tế. Truyện trinh thám tâm lý thường kết hợp các yếu tố bí ẩn, hồi hộp, hành động và hoang tưởng.

Cốt tủy và Chỉ đen: hai cuốn trinh thám tâm lý của Phuc Minh Books

Những đặc trưng của tiểu thuyết trinh thám tâm lý là:

1/ Cốt truyện được xây dựng rất công phu

Một trong những đặc điểm nổi bật nhất của thể loại trinh thám này chính là cốt truyện được xây dựng rất công phu và "xoắn não" với những cú plot twist (cốt truyện xoắn) xoay chuyển câu chuyện từ đơn giản đến nghẹt thở trong xúc cảm của bạn đọc. Khiến cho chúng ta không ngừng tò mò, không ngừng suy luận, không ngừng muốn được gợi mở hơn nữa... và tác giả đã thành công trong việc "hút" người đọc.

Thông thường (không phải tất cả), một cốt truyện trinh thám tâm lý sẽ đi theo: án mạng, tội ác  >> sự tồn tại / mục đích >>  danh tính >> lí trí >> nhận thức >> thực tế.

2/ Sự căng thẳng và hồi hộp

Căng thẳng và hồi hộp là đặc điểm chung của truyện trinh thám nhưng trong trinh thám tâm lý yếu tố này được đẩy mạnh hơn. Thông thường sự căng thẳng và hồi hộp này sẽ gắn liền với sự sợ hãi và lo lắng của các nhân vật để thúc đẩy sự căng thẳng tâm lý theo những cách không thể đoán trước được, thường gây ngạc nhiên cho người đọc với những khúc quanh hoặc những góc độ khác nhau trong cùng một vấn đề (plot twist).

3/ Người kể chuyện không đáng tin cậy

Một trong những điều dễ khiến bạn đọc mắc lừa nhất chính là yếu tố người kể chuyện không đáng tin cậy, làm sai lệch kết thúc bằng cách tiết lộ, hầu như luôn luôn ở phần cuối của phần tự sự, rằng người kể chuyện đã thao túng hoặc giả mạo câu chuyện trước đó, khiến người đọc đặt câu hỏi về những giả định trước đây của họ về những gì đã đọc.

4/ Trình tự thời gian bị đảo ngược

Đây là motip khá phổ biến trong truyện trinh thám tâm lý. Thứ tự thời gian trong truyện thường bị đảo lộn, hiện tại, quá khứ, tương lai đan xen lẫn lộn theo dòng ý thức của nhân vật. Bằng cách tiết lộ âm mưu theo thứ tự ngược, cho thấy kết quả cuối cùng trước khi truy tìm nguyên nhân dẫn đến nó, vì vậy, nguyên nhân ban đầu đại diện cho một "twist kết thúc".

Chính vì vậy, khi đọc truyện trinh thám tâm lý, đòi hỏi bạn đọc phải sắp xếp lại các tình tiết, sự kiện rời rạc thành một chuỗi thống nhất, liên kết với nhau để có thể tìm ra "sự thật cuối cùng".

Tiểu thuyết trinh thám tâm lý Mầm ác của Erin Kelly

5/ Kẻ thù bên trong

“Ý thức con người tựa như nước chảy, không phút giây nào là không thay đổi, và cái chết là hướng chảy cuối cùng của nó. Trừ khi con có thể hiểu rõ hoặc khống chế toàn bộ quá trình thay đổi ý thức nào đó, nếu không sinh mạng này sẽ không thuộc về con. Thứ không thuộc về con, mỗi lần thay đổi đều dần đi ngược với nhận thức của con, mỗi giờ mỗi phút đều đang chết đi, thứ không thay đổi chỉ có các xác do carbohudratt tạo thành. Con sinh ra tình cảm với các xác này, chẳng phải giống như nhân hóa thịt heo trong đĩa à? Đó là chứng hoang tưởng” - Trích Đọc thầm

Trong tiểu thuyết trinh thám tâm lý ít nhấn mạnh đến hành động bên ngoài mà nhấn mạnh vào yếu tố "bên trong". Thường thì kẻ thù không phải là bên ngoài (nhân vật hoặc hoàn cảnh khác) mà là bên trong (nỗi ám ảnh, sự điên rồ, sự thôi thúc, cảm giác, nỗi sợ hãi). Ngay cả khi kẻ thù là những nhân vật khác, các cuộc xung đột thường diễn ra thông qua các trò chơi trí tuệ, lừa dối và thao túng, hoặc thậm chí là cố gắng phá hủy trạng thái cân bằng tinh thần của nhau. Các nhân vật có thể khám phá và khai thác các động lực tâm lý xảo quyệt và thường bị rối loạn của người khác, cũng như đặt câu hỏi về sự ổn định cảm xúc của chính họ.

6/ Chú ý đến những tình tiết nhỏ

Khi bạn đọc một cuốn tiểu thuyết tâm lý tội phạm đừng bao giờ bỏ qua bất cứ một điều gì: một tình tiết lướt qua, một nhân vật nhỏ. Bởi rất có thể, đột nhiên nó có thể sẽ trở thành mấu chốt của tất cả các vấn đề.

Bộ tiểu thuyết Giây thứ 12 - Tác giả Sunness

7/ Công lý

Trong tiểu thuyết trinh thám tâm lý, công lý được đo bằng cái khác chứ không nhất thiết phải là những bản án hình sự. Trong trinh thám tâm lý, đôi khi công lý còn dùng để tạo ra một twist liên quan đến số phận, trong đó tội phạm bị rơi vào bẫy của chính mình.

Cuối cùng, hãy nhớ: Tiểu thuyết trinh thám tâm lý tập trung vào chiều sâu quanh co của tâm trí con người. Các nhân vật khám phá các động lực tâm lý xảo quyệt (thường bị rối loạn) của người khác - và đặt câu hỏi về sự ổn định cảm xúc của chính họ.